Niepubliczna Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna

Dysleksja

Ryzyko dysleksji
Termin ryzyko dysleksji stosuje się wobec młodszych dzieci, wykazujących wybiórcze zaburzenia w rozwoju psychoruchowym, które mogą warunkować wystąpienie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Dziećmi ryzyka dysleksji nazywamy również uczniów, którzy napotykają na pierwsze, lecz nasilone, trudności w nauce – pomimo inteligencji w normie, dobrze funkcjonujących narządów zmysłu, właściwej opieki wychowawczej i dydaktycznej w domu oraz w szkole. (Bogdanowicz 2003)
Dzieci ryzyka dysleksji powinny, korzystając z pomocy specjalistów, nadrobić opóźnienia rozwojowe jeszcze przed podjęciem nauki szkolnej, zanim doświadczą niepowodzeń szkolnych, obniżających motywację do nauki oraz samoocenę.

OBJAWY RYZYKA DYSLEKSJI
Dzieci ryzyka dysleksji mogą być identyfikowane przez rodziców, logopedów i nauczycieli na podstawie charakterystycznych symptomów. Pojawiają się one już w wieku niemowlęcym, aby je dostrzec należy uważnie obserwować dziecko według listy objawów ryzyka dysleksji. Lista podpowiada na jakie symptomy zwracać uwagę, jak je interpretować, skłania do wnikliwej obserwacji dziecka. Dzięki temu możemy lepiej poznać dziecko, dostrzec jego problemy, a w rezultacie kompetentnie mu pomóc.
Ryzyko dysleksji jest prawdopodobne u osób:

• Obciążonych genetycznie (dysleksja występuje w rodzinie)
• Pochodzących z nieprawidłowo przebiegającej ciąży i porodu
• Ujawniających dysharmonie w rozwoju psychomotorycznym

Symptomy ryzyka dysleksji:

Wiek niemowlęcy

• Opóźniony lub nietypowy rozwój ruchowy – dzieci mało raczkują lub nie raczkują, mają trudności z zachowaniem równowagi w pozycji siedzącej i stojące,
• Obniżone napięcie mięśniowe, utrzymują się pierwotne odruchy wrodzone

Wiek poniemowlęcy (2-3 lata)

• Opóźniony rozwój ruchowy, później zaczynają chodzić, biegać, trudności z równowagą
• Mało zręczne manualnie, nieporadne w samoobsłudze,
• Nie próbują rysować, w wieku 2 lat nie naśladują rysunku linii, w wieku 3 lat nie rysują koła,
• Opóźnienie w rozwoju mowy – pierwsze słowa w pierwszym roku życia, w wieku 2 lat zdania proste, w wieku 3 lat – złożone

Wiek przedszkolny (3-5 lat)

• Niska sprawność ruchowa – słabo biega, problemy w równowagą, niezdarne, z trudem uczy się jazdy na rowerku, hulajnodze,
• Słaba sprawność ruchowa rąk – trudności w samoobsłudze,
• Zaburzenia koordynacji wzrokowo – ruchowej – trudności z budowanie z klocków, niechęć do rysowania, nie potrafi narysować kwadratu i krzyża w wieku 4 lat, trójkąta i kwadratu opartego na kącie w wieku 5 lat
• Opóźniony rozwój funkcji wzrokowych – rysunki bogate treściowo lecz prymitywne w formie, trudności w składaniu układanek, mozaiki,
• Opóźniony rozwój funkcji słuchowych – opóźniony rozwój mowy, niewłaściwa wymowa, trudności z zapamiętywaniem sekwencji nazw (np. pory dnia), wierszyków, piosenek, budowaniem wypowiedzi, mały zasób słownictwa
• Opóźniony rozwój lateralizacji
• Trudności z orientacją w schemacie ciała – w wieku 5 lat nie potrafi wskazać prawej ręki lub myli się

Klasa 0 (6-7 lat)
Objawy jak wyżej oraz:

• Obniżona sprawność ruchowa – słabo biega, skacze, ma trudności z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych, staniem na jednej nodze, jazdą na łyżwach, nartach, rowerze
• Mała sprawność manualna – trudności z ruchami precyzyjnymi w zakresie samoobsługi – wiązanie sznurowadeł, posługiwanie się nożyczkami, widelcem, trudności z opanowaniem prawidłowych nawyków podczas rysowania i pisania – chwyt narzędzia, kierunek rysowania linii
• Zaburzenia koordynacji wzrokowo – ruchowej – rzucania i chwytanie piłki, nieprawidłowych chwyt ołówka, trudności z odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych
• Funkcje językowe – wadliwa wymowa, przekręcanie wyrazów, błędy gramatyczne w wypowiedziach, trudności z różnicowaniem podobnych głosek (np. z-s, b-p,k-g) w słowach, mylenie nazw podobnie brzmiących, zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i sylabowej, tworzeniem rymów, zapamiętywaniem wiersza, piosenki, nazw i ich sekwencji (dni tygodnia, pór roku, szeregów 4- cyfrowych), więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie,
• Funkcje wzrokowe – trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także ich łączeniem w całość, odróżnianiem podobnych kształtów – np. figur geometrycznych, liter
• Opóźnienie rozwoju lateralizacji
• Trudności w orientacji w schemacie ciała – określanie która ręka, noga jest prawa, lewa
• Trudności w orientacji w czasie
• Nasilone trudności w nauce czytania – czyta bardzo wolno, głównie głoskuje, przekręca wyrazy, nie rozumie przeczytanego zdania
• Pisanie – często pisze litery i cyfry zwierciadlanie, odwzorowuje wyrazy zapisując je od strony prawej do lewej,

Współwystępowanie wielu wymienionych objawów u dziecka pozwala przypuszczać, że mamy do czynienia z dzieckiem ryzyka dysleksji.
Opracowano na podstawie Bogdanowicz M.(2003) „Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie”. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia

DYSLEKSJA

Dysleksja rozwojowa czyli specyficzne trudności w nauce czytania (i ewentualnie pisania) to zaburzenie występujące u dzieci, które pomimo stosowania standardowych metod nauczania i inteligencji na poziomie co najmniej przeciętnym oraz sprzyjających warunkach społeczno-kulturowych nie mogą opanować umiejętnosci językowych - czytania, pisania, ortografii. Jest spowodowana zaburzeniami podstawowych funkcji poznawczych, co często uwarunkowane jest konstytucjonalnie. Zaburzenia te mogą dotyczyć percepcji wzrokowej - objawiającej się widzeniem, ale niedostrzeganiem, percepcji fonologicznej - objawiającej się słyszeniem, ale nieusłyszeniem oraz integracji powyższych procesów.

W dysleksji mogą wystąpić zaburzenia mowy, uwagi, koncentracji i pamięci. Pierwotną przyczynę dysleksji rozwojowej wielu badaczy upatruje w zakłóceniach pracy OUN(ośrodkowego układu nerwowego). Nie wyklucza się również roli czynnika genetycznego.

Odmiany dysleksji:

• dysleksja – terminem stosowanym także w węższym znaczeniu, do specyficznych trudności w czytaniu;
• dysortografia – specyficzne trudności w pisaniu, przejawiające się popełnianiem różnego typu błędów, w tym ortograficznych, mimo opanowania zasad poprawnej pisowni;
• dysgrafia – zniekształcenia strony graficznej pisma – brzydkie, niekaligraficzne pismo;
• dyskalkulia – specyficzne trudności w rozwiązywaniu najprostszych nawet zadań matematycznych, np. trudności w dodawaniu czy mnożeniu;

Objawy trudności w nauce

W czytaniu

• trudności w odkodowywaniu pojedynczych słów, które nie tworzą systemu znaczeniowego
• wolne tempo czytania, niepewne, "wymęczone"
• błędy w czytaniu: zamiana liter, opuszczanie liter, zamiana brzmienia, nieprawidłowe odczytywanie całych wyrazów
• trudności we właściwej intonacji czytanej treści – zbytnia koncentracja na technice obniża rozumienie czytanej treści
• rozpoznawanie napisów po cechach przypadkowych – zgadywanie
• opuszczanie linii lub odczytanie jej ponownie, gubienie miejsca czytania
• opuszczanie całego wiersza
• zmiana kolejności liter i wyrazów
• przestawianie liter w wyrazie, co zmienia jego sens
• niechęć do czytania, zwłaszcza głośnego
• trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby i syntezie sylab
• trudności w wyszukaniu najistotniejszej myśli w tekście

W pisaniu

• trudności z utrzymaniem pisma w liniaturze zeszytu
• trudności w przepisywaniu
• trudności w pisaniu ze słuchu
• mylenie liter b-p, d-b, d-g, u-n, m-w, n-w (inwersja statyczna) s-z, dz-c, sz-s, o-a, ł-l, ę-e
• trudności w pisaniu wyrazów ze zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami tracącymi dźwięczność
• nieróżnicowanie ę-en-e, ą-om
• opuszczanie drobnych elementów liter, gubienie liter, opuszczanie końcówek i cząstek wyrazów
• opuszczanie litery y
• przestawianie liter w wyrazach (inwersja dynamiczna)
• przestawianie szyku dyktowanych wyrazów
• błędy ortograficzne wynikające ze słabszej pamięci wzrokowej
• zniekształcanie graficznej strony pisma
• wolne tempo pisania
• niewłaściwe stosowanie małych i wielkich liter
• trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących (np. bułka – półka)
• złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni
• brak lub niewłaściwe stosowanie interpunkcji

Trudności występujące w nauce innych przedmiotów

• trudności w rysowaniu jako czynności – trudności w rozplanowaniu rysunku, zbyt silny lub zbyt słaby nacisk ołówka, zmiany kierunku w rysunkach (błędny kierunek odwzorowywania)
• trudności w nauce języków obcych, które cechuje znaczna rozbieżność między wymową a pisownią wyrazów – objawy takie jak w języku polskim
• trudności w uczeniu się pamięciowym – tabliczka mnożenia, nauka wierszy, ciągi słowne
• trudności w nauce geografii – utrudnione czytanie mapy, niewłaściwa orientacja w stronach świata
• trudności w nauce geometrii – zmiany kierunku w rysunkach geometrycznych, zakłócenia orientacji i wyobraźni przestrzennej, trudności w rozumieniu pojęć geometrycznych (utrudnione przyswajanie werbalne)
• trudności występujące na lekcjach wychowania fizycznego – błędne rozumienie instrukcji ćwiczeń spowodowane słabą orientacją w schemacie ciała i przestrzeni , obniżona sprawność ruchowa
• nierównomierna koncentracja uwagi, wolne tempo pracy

Osoby z dysleksją rozwojową narażone są na wiele niepowodzeń szkolnych, co wywołuje u nich frustrację. Olbrzymi wysiłek włożony w naukę daje czasami znikome efekty, przez to taka osoba może mieć poczucie niższej wartości, odczuwać brak wiary w swoje możliwości. Taki stan wtórnie osłabia jej możliwości intelektualne. Następuje sprzężenie zwrotne: trudności pogłębiają się, powodują coraz częstsze niepowodzenia i potwierdzają negatywną opinię innych i co gorsze – swoją własną. Bez fachowego wsparcia poprzez zajęcia terapii pedagogicznej, prowadzone przez pedagoga lub psychologa przygotowanego do pracy z osobą dotkniętą dysleksją rozwojową, trudno osobie z dysleksją, nawet przy wsparciu najbliższych, wyrwać się z tego zaklętego kręgu.
Dziecko nie musi czekać na zdiagnozowanie dysleksji rozwojowej, aby uczestniczyć w zajęciach terapii pedagogicznej. Już zaliczenie do tzw. grupy ryzyka dysleksji jest wystarczającym powodem do podjęcia pracy z dzieckiem. Zajęcia te mają charakter stymulujący rozwój intelektualny, poznawczy, nie mogą więc nikomu zaszkodzić.

Pozytywne aspekty dysleksji - Ronald Davies „Dar dysleksji”:

• korzystanie z wrodzonej umiejętności przetwarzania i kreowania doznań percepcyjnych
• większa wrażliwość na otoczenie
• myślenie obrazami, nie słowami (w czasie 1 sekundy osoba myśląca werbalnie może mieć od dwóch do pięciu myśli w postaci pojedynczych słów, natomiast osoba myśląca niewerbalnie 32 obrazy myślowe)
• świetna intuicja i przenikliwość
• myślenie i spostrzeganie ma charakter polisensoryczny i polimodalny (osoby z dysleksją wykorzystują wszystkie zmysły)
• realistycznie przeżywanie swoich myśli
• żywa wyobraźnia
• kreatywność/myślenie lateralne

W przypadku opinii o dysleksji powinny być spełnione poniższe warunki (kolejność nie oznacza znaczenia):

• konieczne jest wykluczenie schorzeń organicznych (neurologicznych);
• rozpoznanie dysleksji jest możliwe wyłącznie u osób w normie intelektualnej, 
• rozpoznanie ryzyka dysleksji powinno nastąpić na samym początku edukacji, diagnoza dysleksji natomiast w drugim semestrze klasy III szkoły podstawowej;
• rozpoznanie dysleksji można postawić po co najmniej kilkumiesięcznych intensywnych ćwiczeniach korekcyjno - kompensacyjnych(zorganizowanych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne lub na terenie szkoły) – ma to wykluczyć opiniowanie o dysleksji u kogoś, kto problemy z pisaniem i czytaniem ma w wyniku zaniedbań środowiskowych;
• opinię o dysleksji wydaje się obecnie na etapie klas IV-VI i dokument ten jest ważny na wszystkich etapach edukacji;
• opinia o dysleksji zobowiązuje szkołę do dostosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb ucznia, jak również do zastosowania zmodyfikowanych kryteriów oceny (również na egzaminie maturalnym obecnie z języka polskiego i języka obcego nowożytnego) pod warunkiem wykonywania przez ucznia zaleconych mu ćwiczeń (zorganizowanych przez np. poradnie psychologiczno-pedagogiczne lub na terenie szkoły).